Առաջին օգնություն
Առաջին օգնություն, դժբախտ պատահարների, վնասվածքների, հանկարծահաս հիվանդությունների ժամանակ մարդու կյանքը փըր-կելու և բարդությունները կանխելու նպատակով ցուցաբերվող պարզագույն, անհապաղ և նպատակահարմար օգնության միջոցա-ռումներ։ Կատարվում է մինչև բուժաշխատողների ժամանելը և հիվանդին (տուժածին) բուժհիմնարկ հասցնելը։ Երբ դրանք կիրառում է ինքը՝ հիվանդը (տուժածը), անվանվում է ինքնաօգնություն, օրինակ՝ վնասվածքների ժամանակ ինքնուրույն վիրակապ դնելը, ստա-մոքսի լվացումը փսխում առաջացնող շարժումների միջոցով։ Փոխօգնությունը ցուցաբերում են ուրիշ մարդիկ և, որպես կանոն, այն ա-վելի ծավալուն է։
Անհապաղ առաջին օգնություն հատկապես անհրաժեշտ է սուր սկսվող, կյանքին վտանգ սպառնացող վիճակների (օրինակ՝ կոմա, արյունահոսություն, թունավորումներ, ջրահեղձություն, շոկ, էլեկտրավնասվածք և այլն) ժամանակ։
Հաճախ առաջին օգնության ճիշտ ցուցաբերումով է պայմանավորվում հետագա բուժօգնության հաջողությունը։ Օրինակ՝ ոսկրերի բաց կոտրվածքների ժամանակ վիրակապի և բեկակալի արագ ու ճիշտ դնելը հաճախ կանխում է վտանգավոր բարդությունները (շոկ, վարակ և այլն), գիտակցությունը կորցրած հիվանդին գլուխը կողքի թեքած որովայնի վրա պառկեցնելը խանգարում է փսխման զանգ-վածներն ու արյունըշնչափող ու բրոնխներ ընկնելուն և կանխում շնչարգելությունից մահվան վտանգը։
Միջոցառումներ
Առաջին օգնությունն ընդգրկում է միջոցառումների 3 խումբ՝
•արտաքին վնասակար գործոնի ազդեցության անհապաղ ընդհատում (էլեկտրական հոսանք, ծանրությամբ ճնշում) կամ անբարե-ընպաստ պայմաններից տուժածի հեռացում (ջրից, տաք շինությունից դուրս բերելը և այլն)։
•Վնասվածքի բնույթից կախված՝ առաջին օգնության միջոցառումներ
•Անհետաձգելի բժշկական օգնության կազմակերպման համար դիմել մոտակա հիվանդանոց, պոլիկլինիկա, բուժակամանկաբար-ձական կետ, դեղատուն, քանի որ առաջին օգնությունը կարող է ցույց տալ այդ հիմնարկների ցանկացած աշխատող։
Արդյունաբերության այն ճյուղերում (անտառամթերում, ձկնարդյունագործություն), որտեղ մարդկանց մեծ խմբերը բժշկական հիմնարկ-ներից բավականին հեռու են, բժշկական օգնություն է կազմակերպում աշխատողներից մեկը, որը առաջին օգնություն ցուցաբերելու համար պետք է անցած լինի հատուկ պատրաստություն և ունենա բոլոր անհրաժեշտ միջոցները։
Հանկարծահաս հիվանդությունների, դժբախտ պատահարների հետևանքով ծանր վնասվածքների դեպքում (օրինակ՝ տրանսպորտում, հրդեհների ժամանակ) անհրաժեշտ է շտապ բժշկական օգնություն կանչել։ Այդպիսի դեպքերում ոչ միայն դեպքի վայրում, այլև, բուժ-հիմնարկ տեղափոխելիս կարող են առաջանալ կյանքին վտանգ սպառնացող խանգարումներ։ Դրանք վերացնել կարող է միայն բժիշկը, որի տրամադրության տակ ավտոմեքենայում (կամ ինքնաթիռում) կա շտապ բժշկական օգնության հատուկ սարքավորում։
Տուժածի տեղափոխման փոխադրամիջոցներ[
Երբեմն հիվանդներին և տուժածներին տեղափոխելու համար հարկ է լինում օգտագործել այդ նպատակի համար չնախատեսված փո-խադրամիջոցներ։ Դրանք հարկավոր է հնարավորին չափ հարմարեցնել տեղափոխման համար (օրինակ՝ բեռնատարի թափքին փռել ցախ կամ խոտ, վրան դնել պատգարակ, ներքնակ և այլն)։
Տուժածին տեղափոխելու համար օգտագործում են պատգարակներ, դրանց բացակայության դեպքում՝ այլ միջոցներ։ Առաջին օգնությունն անսխալ կատարելու համար անհրաժեշտ է բժշկական գիտելիքների և հմտությունների մշտապես կատարելագործում։ Ձեռնարկություններում, ավտոմեքենաներում և տանը անպայման հարկավոր է ունենալ դեղարկղիկներ։ Ճիշտ և ժամանակին ցուցա-բերած առաջին օգնությունն անհամեմատ նվազեցնում է դժբախտ պատահարների անբարենպաստ ելքի հավանականությունը։
Առաջին բուժօգնության նպատակները
Առաջին բուժօգնությունը տուժածին կամ հիվանդին ցուցաբերվող անհետաձգելի բուժօգնության այն համակարգն է, որը կատարվում է դժբախտ պատահարի, հանկարծահաս հիվանդագին վիճակների ժամանակ կամարտակարգ իրավիճակներում նախահիվանդանո-ցային փուլում մինչև մասնագիտական բժշկական օգնությունը։
Արտակարգ իրավիճակը վթարի, բնական, տարերային կամ այլ բնույթի աղետիհետևանքով որոշակի տարածքում առաջ եկած իրա-վիճակն է, որի հետևանքով մարդկային զոհեր են լինում, վնասվում է մարդկային առողջությունը, խանգարվում նրանց կենսագործու-նեության պայմանները, և նրանք զանազան զրկանքներ են կրում։
Այդ պայմաններում իրականացվող առաջին օգնության միջոցառումներով է պայմանավորվում իրավիճակի ելքը, ուստի դրանք պետք է հնարավորինս ժամանակին կատարվեն։ Ցուցաբերվող օգնությունը պետք է լինի նպատակային, մտածված և որոշակի։
Առաջին բուժօգնության նպատակներն են՝
- պահպանել տուժածի կյանքը՝ ապահովելով կենսական կարևոր օրգանների ֆունկցիան,
- կայունացնել տուժածի վիճակը և կանխել վիճակի վատթարացումը, մեղմել ցավը,
- նպաստել տուժածի վիճակի բարելավմանը, պատրաստել հիվանդանոց տեղափոխելուն։
Ինչպես ասվել է, մեծ մասամբ առաջին օգնությունը ցուցաբերում են դեպքի վայրում պատահականորեն հայտնված մարդիկ՝ ականա-տեսները։ Խոշոր քաղաքների փրկարարական ծառայությունների վիճակագրությունը վկայում է, որ ականատեսներից շատերը գերա-դասում են չմիջամտել նման իրավիճակներում, քանի որ իրենց ուժերին վստահ չեն։ Մարդիկ սովորաբար խուսափում են օգնություն ցուցաբերելուց՝ ելնելով հետևյալ հանգամանքներից՝
- առաջին բուժօգնության գիտելիքների բացակայություն,
- գիտելիքների առկայության պայմաններում փորձի, գործելու հմտության բացակայություն (սխալվելու վախ),
- հավաքված բազմության ներկայությունը, նրանց ուշադրության կենտրոնում հայտնվելու փաստը,
- տուժածի վերաբերյալ տեղեկությունների բացակայությունը (անծանոթին մոտենալը և օգնություն ցուցաբերելն ավելի դժվար է, քան մտերիմներին, ծանոթներին),
- հոգեբանորեն անպատրաստ լինելը (տհաճության զգացումը արյան առկայությունից կամ վնասվածքից, փսխուքից, տհաճ հոտերից),
- որևէ հիվանդությամբ վարակվելու վախը,
- օգնություն ցուցաբերողի ֆիզիկապես թույլ, անառողջ կամ տկար լինելը, - իրավական հարցերը («Արդյոք ինձ չե՞ն մեղադրիե)։
Արտակարգ իրավիճակում հայտնված մարդը պետք է կարողանա արագ կողմնորոշվել և խուճապի չմատնվել։
Հիշե՛ք
- Շատ հնարավոր է, որ Դուք լինեք միակ մարդը, որն ի վիճակի է ճիշտ գործելու։
- Դժբախտ պատահարի դեպքում տուժածը կարող է ունենալ ոչ նորմալ վարքագիծ, այն չպետք է վանի Ձեզ։
- Նույնիսկ անմիջական օգնություն ցուցաբերելու անհնարինության պայմաններում կարելի է՝
- առաջարկել ներկաներին հեռանալ և ազատ տեղ բացել տուժածի շուրջը,
- ահազանգել շտապօգնություն,
- օգնել փրկարարներին։
Անտարբերությունը տուժածի նկատմամբ առավել անթույլատրելին է:
Դեպքի վայրում ականատեսի առաջին քայլը պետք է լինի տեղանքի զննումը, զարգացող իրավիճակի ճանաչումը և գնահա-տումը, որի համար անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել որոշակի նշանների։
Արտակարգ իրավիճակին բնորոշ հիմնական նշաններն են.
1. Տարօրինակ ձայները՝
- գոռոց, ճիչ, աղաղակ,
- ապակու կոտրվելու ձայն, մետաղի դղրդոց, ավտոդողերի ճռռոց, շինության փլուզման աղմուկ,
- աշխատող սարքավորումների ձայների փոփոխություն։
2. Տարօրինակ տեսարանները՝
- ճանապարհից անբնական շեղված ավտոմեքենա,
- հատակին թափված իրեր, կոտրված ապակեղեն,
- թափված դեղեր։
3. Սովորականից ուժեղ կամ անծանոթ արտասովոր հոտերը։
4. Անսովոր նշանները կամ տարօրինակ վարքագիծը՝
- տուժածի անսովոր դիրքը՝ սեղմած կոկորդը, կրծքավանդակը, որովայնը,
- շփոթվածությունը, վախեցած լինելը, մաշկի գունատությունը։
Ցանկացած արտակարգ դեպքի վայրում ձեռնարկվող գործողությունների ծրագիրը կոչվում է հրատապ գործողությունների փուլեր։ Այդ փուլերի իմացությունը և հստակ կատարումը առաջին օգնությունը կդարձնի առավել արդյունավետ։